Muzyka i Kosmos

550. rocznica urodzin Mikołaja Kopernika

Wystąpią:
Toruńska  Orkiestra Symfoniczna
Dainius Pavilionis – dyrygent
Piotr Majewski, Jerzy Rafalski – multimedia, narracja

Urszula Guźlecka – prowadzenie
W programie:
R. Strauss – Tako rzecze Zarathustra op. 30, cz. I Wschód słońca
L. van Beethoven, arr. J. Kowalewski – Sonata księżycowa
G. Holst, arr. P. Pietruszewski – Planety op. 32 (muzyce będzie towarzyszyć narracja wraz z prezentacją multimedialną)
A. Wesołowski – Taniec sfer niebieskich – utwór z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika

Zapraszamy na koncert, którym zainaugurujemy tegoroczne obchody 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. W międzygwiezdną podróż zabierze Państwa Toruńska Orkiestra Symfoniczna pod batutą Dainiusa Pavilionisa.

Zaczniemy w iście hollywoodzkim stylu, fragmentem kompozycji Richarda Straussa, wykorzystanym między innymi w Odysei kosmicznej 2001 Stanleya Kubricka, a później …. sami Państwo usłyszycie i przekonacie się, że …. będzie nieziemsko!

„Taniec sfer niebieskich” – utwór na orkiestrę symfoniczną skomponowany na 550. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, w którym to Adam Wesołowski zawarł mnóstwo symboli będących podsumowaniem dokonań i życia tego wielkiego Polaka.

Wesołowski w swoim utworze odniósł się do wszystkich dziedzin działalności Kopernika, a temat główny kompozycji oparł na symbolach wydanego w roku 1543 dzieła astronoma „O obrotach sfer niebieskich”, które zawiera wykład o heliocentrycznej budowie świata. Ta ważna data (1543 rok) w całości wypełnia dźwięki głównej melodii, które swoje centrum mają w dźwięku sol (z łac. sol = słońce), od którego kompozytor buduje charakterystyczne interwały w górę. Sam dźwięk sol (słońce) staje się centrum dla całego utworu, co jest kolejnym symbolem heliocentrycznej budowy wszechświata. Natomiast symboliczna data 1543 opiera się kolejno na dźwiękach oddalonych od dźwięku „sol” w interwałach prymy (1), kwinty (5), kwarty (4) i tercji (3) – co daje nam dźwięki g-d-c-h, które to następnie kompozytor przetwarza za pomocą technik inwersji oraz odbicia lustrzanego. W temacie głównym usłyszymy również motyw czołowy (rozpoczynający), który oparty jest na dwóch kwintach i pauzie, co jest kolejnym symbolem odnoszącym się do obchodzonej właśnie 550. rocznicy urodzin astronoma, tj. dźwięki: g – d = kwinta (5), powtórzone dwa razy, a potem pauza (O).

Idąc dalej Wesołowski w swojej symbolice opisuje życie i dziedziny, którymi zajmował się Mikołaj Kopernik:

• duchowny, doktor prawa kanonicznego – utwór opiera się na skalach kościelnych (modalnych) oraz wykorzystuje charakterystyczne brzmienie dzwonów rurowych;
• astronom – dźwięk „sol” (słońce) jako centrum i symboliczny główny temat; znajdziemy w utworze charakterystyczne daty: rok 1514 – dźwięki g-d-g-c (rozpoczęcie spisywanie Księgi I „O obrotach sfer niebieskich”) oraz rok 1500 – dźwięki g-d-pauza-pauza (Kopernik wraz z bratem obserwuje zaćmienie Księżyca);
• lekarz – utwór opiera się na tańcu tarantella (według wierzeń ludowych taniec miał leczyć z jadowitego ukąszenia);
• matematyk – kompozycja oparta jest na charakterystycznych liczbach (datach), które to zamieniane są na odległości muzyczne (interwały) zarówno w melodyce, jak i harmonii.

Cała kompozycja mimo współczesnych barw nawiązuje do okresu życia Kopernika poprzez skale modalne, taniec renesansowy (tarantella) oraz instrumentację (charakterystyczne wykorzystanie w tańcu tamburynu oraz bębenków).

Kompozycję rozpoczynają charakterystyczne daty kopernikowskie grane przez puzony z fagotami: narodziny Kopernika – rok 1473 (dźwięki: g-c-f-h); ukończenie studiów przez Kopernika – rok 1495 (dźwięki: g-c-a-d); Kopernik obserwuje zaćmienie Księżyca – rok 1500 (dźwięki: g-c-pauza-pauza); Kopernik rozpoczyna spisywanie Księgi I „O obrotach sfer niebieskich” – rok 1514 (dźwięki: g-d-g-c). Te daty jeszcze kilkukrotnie powracają w przebiegu kompozycji.

Jednoczęściowa kompozycja Wesołowskiego wewnętrznie podzielona jest na trzy o układzie szybka – wolna – szybka. Szybka to tarantella ze wspomnianymi symbolami. Część środkowa wykorzystuje ten sam temat muzyczny, któremu towarzyszą stale dwie charakterystyczne daty narodzin i śmierci grane w górnej partii harfy (tutaj cyfry tych dat kompozytor zamienił na odległości półtonów od dźwięku centralnego kompozycji sol).

Ten symboliczny obraz życia i twórczości Kopernika skomponowany przez Adama Wesołowskiego zamyka się w symbolicznym czasie 15 minut i 43 sekund i jest efektownym podsumowaniem wielkich i przełomowych dokonań Kopernika, a utwór w swym wyrazie jest pięknym balansem pomiędzy rozumem a emocją, nawiązującymi do życia Mikołaja Kopernika (z jednej strony astronom, matematyk, prawnik – z drugiej strony astrolog, duchowny, filozof).

Adam Wesołowski

Czas trwania koncertu ok. 130 min.