14 grudnia: Wokół „Gazety Toruńskiej” (1867-1921)

w czwartek, 14 grudnia, zapraszamy na kolejne spotkanie z cyklu „Wieczory Toruńskie”. Tematem wieczoru będzie „Gazeta Toruńska”. O początkach, losach i roli tej najstarszej na Pomorzu polskojęzycznej gazety codziennej, a także o związanych z nią zasłużonych i barwnych postaciach, opowiedzą eksperci z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk – prof. Szczepan Wierzchosławski i dr Tomasz Krzemiński. Spotkaniu towarzyszyć będzie ekspozycja ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej prezentująca dzieje i twórców pierwszego polskiego dziennika wydawanego w Toruniu.

Wieczór Toruński w Książnicy Kopernikańskiej rozpocznie się o godz. 18. Wstęp jest bezpłatny. Współorganizatorem wydarzenia jest Towarzystwo Miłośników Torunia.

Dr Katarzyna Tomkowiak z Książnicy Kopernikańskiej o „Gazecie Toruńskiej”:

Toruń, dzięki zmianom komunikacyjnym (budowa linii kolejowej), ale i powstaniu polskiej gazety codziennej (wychodziła 6 razy w tygodniu z wyjątkiem poniedziałków i dni świątecznych) stał się ośrodkiem polskiej kultury w Prusach Zachodnich, w tym także ośrodkiem ruchu prasowego. Zastąpił w tej roli Chełmno, gdzie wydawano „Nadwiślanina” (ostatni numer 28 grudnia 1866).

Pierwszy numer „Gazety Toruńskiej” ukazał się we wtorek, 1 stycznia 1867 – był to nakład komisowy Franciszka Tadeusza Rakowicza (który kierował także redakcją). Gazeta była drukowana przez Józefa Buszczyńskiego, (który przybył do miasta z Poznania) w pierwszej polskiej drukarni, która mieściła się przy ulicy Żeglarskiej, a  później przy Mostowej. Umowę z Buszczyńskim podpisał Ludwik Ślaski, który reprezentował grupę właścicieli wydawnictwa.

Red. Franciszek Tadeusz Rakowicz pozyskał do współpracy samego Józefa Ignacego Kraszewskiego. Od 1 stycznia 1872 nakład gazety przejął z wydawnictwem drukarz i wydawca Józef Buszczyński (odpowiadał za nakład i wydawnictwo do 1894). Kontynuował dzieło ojca od 1887 – syn Sylwester – który wydawnictwo zreorganizował. Pismo zyskało dodatki i energicznego redaktora Jan Brejskiego (który w 1902 kupił gazetę – jej druk przejęła firma Marii Brejskiej, faktycznie była to druga polska drukarnia).

Oprócz Rakowicza „Gazetę Toruńską” współredagowali , m.in. Władysław Łebiński, Teodor Chrzanowski, Ignacy Danielewski, Hieronim Derdowski, Józef Glinkiewicz i Jan Brejski.

Gazeta nie była przeznaczona dla masowego odbiorcy, bo w mieście ludność polska nie była w większości – kiedy pismo powstało. Nie była to grupa zamożna, pismo zaadresowane było także do ludności wiejskiej, np. dodatek „Gospodarz”. A dla pozyskania czytelników wydawano prócz „Gazety Toruńskiej”, „Gazetę Codzienną” i „Przyjaciela” (lata 90. XIX w. – nakład i druk u Buszczyńskich).

W obszarze winiety zamieszczano także informacje o druku ogłoszeń – przyjmowano je we wszystkich językach, a agentury gazety znajdowały się w Poznaniu, Chełmnie i Bydgoszczy, Berlinie, Hamburgu, Frankfurcie nad Menem, w Wiedniu, Bazylei i Paryżu, ale i we Lwowie. Redakcja wprowadziła unikatowy na ówczesnym rynku prasowym – roczny abonament na ogłoszenia. Prowadzący ówczesne interesy znaleźli tam także informacje z giełdy berlińskiej, gdańskiej czy londyńskiej – ten dział był nawet częściej wykorzystywany przez rzemieślników i kupców niemieckich niż polskich.

Polaków zajmowały materiały prasowe dotyczące obchodów ważnych dla Polski rocznic i osób z nimi związanych, np. obchody kopernikowskie, te poświęcone Tadeuszowi Kościuszce, Piotrowi Skardze i czy w końcu słynny tekst „Witaj nam, matko Polsko” (po powrocie Torunia i Pomorza do Macierzy); na uwagę zasługują materiały o emancypacji kobiet, drukowane w odcinkach utwory literackie nie tylko Kraszewskiego, ale i Rodziewiczówny, kronika i ogłoszenia, artykuły o działalności lokalnych stowarzyszeń, np. Towarzystwa Czytelni Ludowych czy Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”, materiały opisujące stosunek kościoła katolickiego do kwestii narodowych i politycznych (w pierwszym okresie „nowatorsko” propagowano na łamach gazety – oddzielenie zadań Kościoła od polityki!; później odwrotnie)

Twórcy gazety pozostali w pamięci torunian, nawet tych którzy o tym nie wiedzą,  chociażby poprzez nazwy ulic: Rakowicza, Danielewskiego, Kraszewskiego, Buszczyńskich – bo czy każdy chodząc po mieście kojarzy te nazwiska właśnie z pierwszą polską gazetą w Toruniu.

Ekspozycja towarzysząca wieczorowi:

Podstawą wystawy są pamiątki po rodzinie Buszczyńskich (Józefa i Sylwestrów), w tym te dokumentujące ich polską drukarnię, w której drukowano także „Gazetę Toruńską”. Materiały pochodzą ze zbiorów Książnicy Kopernikańskiej (depozytu Towarzystwa Naukowego w Toruniu). Pozyskane do zasobów biblioteki – dzięki zaangażowaniu Tadeusza Zakrzewskiego w 1990, od siostry i jej córki ostatniego z Sylwestrów czyli Teodora Sylwestra Buszczyńskiego.

Na kolekcję składa się: fragment fachowego księgozbioru toruńskich drukarzy, fotografie rodzinne, dokumenty firmy, w tym umowa z Ludwikiem Ślaskim, czy trzy pieczęcie korespondencyjne Buszczyńskich oraz akcesoria sztuki drukarskiej. O tej kolekcji pisał na łamach „Nowości” Andrzej Churski w 1990, a ostatni z „rodu” członek rodziny Buszczyńskich – pracował w oficynie drukarskiej Książnicy Miejskiej.

Klimat epoki przybliżają także wydruki z Gazety Toruńskiej – jej winiety, reklamy i ogłoszenia.

Uczestnicy Wieczoru na pamiątkę ekspozycji otrzymają małą niespodziankę od organizatorów – w końcu święta tuż tuż…

Organizatorem Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu jest Samorząd Województwa Kujawsko-Pomorskiego.