Naszym piórem: Kobiety w życiu Marszałka Józefa Piłsudskiego
Kobiety w życiu Marszałka Józefa Piłsudskiego
Józef Piłsudski, Marszałek Polski, twórca państwa polskiego to jeden z najwybitniejszych przedstawicieli naszego narodu.
Od czasu przejęcia władzy w nowo tworzonym państwie w 1918 roku do swej śmierci w 1935 roku był głównym politykiem w Polsce i to on decydował o najważniejszych sprawach, nadawał kierunek w polityce wewnętrznej jak i zewnętrznej kraju.
Społeczeństwo znało Marszałka z jego działalności politycznej, niewielu wiedziało o życiu osobistym, rodzinnym, ukrywanym przed otoczeniem. Piłsudski nie był łatwym człowiekiem w codziennym życiu. Egocentryk, przekonany o własnej nieomylności, do tego przystojny o stalowych, magnetycznych oczach przyciągał do siebie kobiety, ale potrafił boleśnie je ranić, dwie z jego wybranek popełniły samobójstwo.
Dla Marszałka najważniejszą kobietą, jedyną którą naprawdę kochał, była matka, Maria Piłsudska. Liczną gromadkę swych dzieci matka wychowała w kulcie tradycji powstańczych, zrywów narodowych dla odzyskania niepodległości Polski. Młody Józef, Ziuk był ulubieńcem matki, była pewna, że czeka go wspaniała przyszłość.
W 1884 roku mając zaledwie 42 lata zmarła ukochana matka, dla 17- letniego Ziuka był to ogromny cios. Po śmierci Marszałka rodzina spełniła jego ostatnią wolę składając serce syna w grobie matki na wileńskim cmentarzu.
Rok po śmierci matki, Piłsudski zdał maturę w Wilnie. Jego brat, Bronisław wciągnął Ziuka w działalność konspiracyjną, co dla obu skończyło się nieszczęśliwie, zostali aresztowani i zesłani na Syberię. W 1887 roku 20-letni Ziuk , po wielu miesiącach podróży dotarł nad rzekę Lenę, gdzie przyszło mu spędzić 5 lat.
Na zesłaniu poznał pierwszą miłość swego życia Leonardę Lewandowską. Młodzi zamieszkali razem, starsza Leosia starała się stworzyć namiastkę normalnego życia. Sielanka, niestety trwała krótko, bo już w 1890 roku zakończył się okres zesłania Leosi i wróciła do kraju. Młodzi przyrzekli sobie, że wkrótce połączą się kiedy tylko Ziuk zakończy odbywanie kary i na zawsze będą razem.
Żadne z nich nie przypuszczało, że już nigdy się nie zobaczą. Narzeczony, po początkowej depresji pisał coraz rzadziej. W 1892 roku Piłsudski zakończył odbywanie kary, wrócił do kraju, jednak do spotkania młodych nie doszło. Leosia nie potrafiła żyć bez ukochanego Ziuka, po kilku latach, na wieść o jego ślubie popełniła samobójstwo.
W Wilnie młody Piłsudski poznał Marię Juszkiewiczową. „Piękna Maria”, bo tak o niej mówiono była rozwódką, wychowywała córkę Wandę, angażowała się w pracę konspiracyjną i na jednym ze spotkań poznała Ziuka. Maria miała w Wilnie dwóch adoratorów, prócz Piłsudskiego w atrakcyjnej kobiecie był zakochany Roman Dmowski, jednak konkury o rękę kobiety wygrał Piłsudski. Aby ją poślubić, przyszły Marszałek przeszedł na luteranizm i 15 lipca 1899 roku, w obecności dwóch braci odbył się ślub Józefa ze starszą o dwa lata wybranką, Marią.
Na łono kościoła katolickiego, Piłsudski wrócił już po zerwaniu kontaktów z żoną, w 1916 roku.
Młodzi małżonkowie zamieszkali w Łodzi i zajęli się pracą konspiracyjną drukując w swoim mieszkaniu „Robotnika”, nielegalną gazetę rozprowadzaną w zaborze rosyjskim.
Na skutek wpadki i rewizji w domu w 1900 roku małżonkowie zostali aresztowani. Maria wyszła na wolność po 11 miesiącach, Józef bardzo źle znosił uwięzienie, za radą zaufanego doktora symulował chorobę psychiczną i został przeniesiony do szpitala. Stamtąd, po przekupieniu personelu, lekarz wyprowadził go na wolność. Władze carskie rozesłały za Piłsudskim listy gończe po całym imperium. Po spotkaniu, małżonkowie postanowili opuścić zabór rosyjski i zamieszkali w Krakowie.
Niebawem ich mieszkanie stało się miejscem spotkań towarzyskich. Maria lubiła otaczać się ludźmi, była duszą towarzystwa coraz mniej zajmując się konspiracją. Natomiast jej małżonek,
Józef coraz więcej czasu poświęcał nielegalnej działalności stając się nieformalnym przywódcą ruchu konspiracyjnego.
W 1906 roku poznał młodszą o 15 lat działaczkę Aleksandrę Szczerbińską. To był ważny czas dla przyszłego Marszałka, rozpoczął organizację akcji zbrojnych przeciwko zaborcom zyskując stopniowo pozycję wodza wśród działaczy opozycyjnych.
Towarzyszka Ola była oczarowana przystojnym, charyzmatycznym i owianym już legendą przyszłym Marszałkiem. Coraz częściej przebywali razem, łączył ich wspólny cel walki o wolną Polskę. Wśród znajomych zaczęli być odbierani jako „nierozłączna para”.
W tym czasie stosunki Marszałka z żoną Marią znacznie się ochłodziły. Maria przeżyła tragedię, zmarła jej jedyna , ukochana córka Wanda, mając zaledwie 18 lat. Maria zachorowała, popadła w depresję, unikała towarzystwa. Małżonkowie oddalali się od siebie, Piłsudski chciał rozwodu, jednak na rozwód jego żona nigdy się nie zgodziła. Maria zmarła w 1921 roku, po dwóch miesiącach po jej śmierci, Piłsudski zalegalizował swój długoletni związek z Aleksandrą Szczerbińską.
Aleksandra była urodzoną patriotką, miłość do Ojczyzny, wolności wyniosła z domu rodzinnego i taką pozostała przez całe życie. Po przyjeździe do Warszawy z rodzinnych Suwałk zetknęła się z ruchem niepodległościowym i związała z socjalistami wstępując do Polskiej Partii Socjalistycznej.
Piłsudski był wówczas już znanym działaczem PPS, który za działalność polityczną przebywał w więzieniu, był zesłany na Syberię. Był już legendą.
Ponieważ organizacja na swoją działalność potrzebowała funduszy, jej działacze organizowali napady na banki, pociągi dla zdobycia pieniędzy i broni. Najbardziej znaną akcją był przez wiele miesięcy przygotowywany napad na pociąg w Bezdanach w 1908 roku. Łupem zamachowców padło 200 tysięcy rubli, srebrne monety, papiery wartościowe. W tej niebezpiecznej akcji brał udział Piłsudski i Aleksandra Szczerbińska. Ukrycie cennej zdobyczy powierzono Aleksandrze, część ukryła w swoim mieszkaniu, część w lesie.
Tymczasem sytuacja międzynarodowa uległa gwałtownemu zaostrzeniu, wybuchła wojna w której nasi zaborcy stanęli po obu stronach barykady.
Piłsudski opowiedział się po stronie państw centralnych i w Galicji stworzył legiony, które stanęły do walki po stronie Rosji. Jego towarzyszka również włączyła się w wir wydarzeń zostając komendantką kurierek Pierwszej Brygady. I wtedy pod zarzutem działalności konspiracyjnej została aresztowana przez Niemców i trafiła na Pawiak, wolność odzyskała pod koniec 1916 roku i wróciła do Warszawy.
W grudniu, po wielu miesiącach rozłąki spotkała się z Piłsudskim. Para spędzała ze sobą dużo czasu, ale mieszkali oddzielnie. Ziuk miał przecież w Krakowie żonę Marię.
W 1917 roku na skutek odmowy złożenia ślubowania na wierność cesarzowi Austrii większość żołnierzy z I i II Brygady zostało aresztowanych. Józef Piłsudski i jego przyjaciel Kazimierz Sosnkowski trafili do twierdzy w Magdeburgu.
Aleksandra została w Warszawie sama, pełna obaw i niepokoju o Ziuka , dla niej był to trudny czas, w lutym 1918 roku urodziła córkę Wandę. Samotnej matce z dzieckiem na pomoc pospieszyli przyjaciele, Ola codziennie chodziła do pracy żeby utrzymać siebie i córkę.
Wkrótce stało się jasne, że Niemcy i Austria przegrają wojnę, w Niemczech wybuchła rewolucja, Piłsudski i Sosnkowski zostali wypuszczeni na wolność i odesłani do Warszawy.
10 listopada 1918 roku Józef Piłsudski entuzjastycznie został powitany na dworcu, a w dniu następnym Rada Regencyjna przekazała mu „obowiązki i odpowiedzialność względem narodu polskiego”.
Po serdecznym powitaniu para zamieszkała osobno, Piłsudski w Belwederze ale często odwiedzał Olę i córkę mieszkające na Pradze. W lutym 1920 roku Ola urodziła drugą córkę- Jadwigę.
Problemy, którym wówczas Piłsudski musiał stawić czoło, były olbrzymie. Odbudowa państwa, tworzenie rządu, wojna z Rosją, wytyczanie granic państwa i tysiące innych spraw,to wszystko odcisnęło piętno na jego psychice. Stawał się coraz bardziej zamknięty, opryskliwy i
nieprzejednany. Ale to zachowanie nie dotyczyło jego córek, dla których zupełnie stracił głowę i które pokochał miłością absolutną i bezwarunkową.
W 1921 roku po śmierci żony Marii odbył się cichy ślub Marszałka z długoletnią partnerką, po którym już cała rodzina zamieszkała w Belwederze, a w roku następnym w Sulejówku, w dworku nazywanym Milusin. Był on darem żołnierzy dla Marszałka Piłsudskiego.
Te wspólne lata spędzone w Milusinie, w swoich wspomnieniach Aleksandra opisała jako najlepsze lata ich życia, sielanka skończyła się w 1926 roku, po zamachu majowym rodzina ponownie wróciła do Belwederu.
Ola z córkami spędzały czas w rezydencji, Marszałek w Inspektoracie Sił Zbrojnych, w którym coraz częściej zostawał na noc tłumacząc się nawałem spraw i obowiązków.
Tam Marszałek odseparował się od świata i od małżonki, nikt nie mógł go odwiedzać bez imiennego wezwania. Dostępu do Marszałka broniła sekretarka, piękna, młoda i platonicznie w nim zakochana poetka Kazimiera Iłłakowiczówna.
Na wakacje rodzina wyjeżdżała razem do litewskiego uzdrowiska w Druskiennikach, Marszałek zawsze z radością i tęsknotą wracał w rodzinne strony.
I tam, w uzdrowisku poznał młodą, atrakcyjną lekarkę, Eugenię Lewicką. Była dużo młodsza od Marszałka, epatowała wdziękiem młodości, pewnością siebie świadoma swojej wartości. Imponowała Marszałkowi, lubił z nią przebywać, sprowadził panią doktor do Warszawy, gdzie mogła rozwijać nowatorskie metody rehabilitacji i profilaktyki zdrowotnej.
Otoczenie Marszałka zauważyło zmiany w jego zachowaniu, ten samotnik i odludek, teraz chętnie bywał na przyjęciach, tryskał dobrym humorem, zwłaszcza, gdy w pobliżu była pani doktor.
Żona, Aleksandra wiedziała o zauroczeniu Marszałka, godnie znosiła ten trudny dla nie czas zajmując się pracą społeczną, opieką nad sierotami, zakładaniem świetlic i bibliotek dla ubogich rodzin.
Pod koniec 1930 roku, dla podreperowania coraz gorszego zdrowia, Piłsudski postanowił wyjechać na słoneczną Maderę. Towarzyszyła mu doktor Lewicka jako osobisty lekarz Marszałka. Co dokładnie wydarzyło się na wyspie, nie wiadomo, Eugenia wróciła do kraju sama, Marszałek dopiero miesiąc później, w marcu 1931 roku. To wszystko wywołało falę plotek i złośliwych komentarzy. Panią doktor w Warszawie, w pracy osobiście odwiedziła Aleksandra Piłsudska. O czym panie rozmawiały, nie wiadomo. W czerwcu znaleziono Lewicką nieprzytomną, w jej własnym gabinecie. Zmarła na skutek zatrucia substancjami chemicznymi. Piłsudski uczestniczył osobiście w nabożeństwie żałobnym. Jedynym, zachowanym jego komentarzem do tych wydarzeń były pełne goryczy słowa:”i tego mi nie oszczędzono”.
Marszałek był w coraz gorszej formie fizycznej, zdrowie zaczęło szwankować. Po raz ostatni pokazał się publicznie z żoną w 1933 roku w Krakowie na uroczystościach z okazji 250 rocznicy Wiktorii Wiedeńskiej.
Następny rok przyniósł gwałtowne pogorszenie jego zdrowia. Wezwany z Wiednia, wybitny profesor medycyny postawił diagnozę nie dającą żadnej nadziei- rak wątroby. 12 maja 1935 roku, w 9 rocznicę zamachu majowego Józef Piłsudski zakończył życie. Kraj pogrążył się w żałobie.
W ostatnią podróż Marszałek wyruszył specjalnym pociągiem, w którym trumna z jego ciałem została przewieziona do Krakowa, na miejsce wiecznego spoczynku w krypcie św. Leonarda na Wawelu.
W 1939 roku, po wybuchu wojny Aleksandra Piłsudska razem z córkami Wandą i Jadwigą wyjechały do Anglii. Matka zmarła w Londynie w 1963 roku, Wanda Piłsudska skończyła medycynę i została psychiatrą. Młodsza córka Marszałka, Jadwiga ukończyła architekturę, wyszła za mąż i urodziła dwójkę dzieci. W 1990 roku, po upadku rządów komunistycznych w Polsce, obie córki Marszałka powróciły do kraju.
Dziennikarka MYwToruniu.pl O sobie: Wieloletnia nauczycielka historii toruńskich szkół, doradca metodyczny nauczycieli historii. Jej pasją jest historia, szczególnie biografie ludzi, którzy mieli wpływ na losy innych. Dużo czytam, latem zajmuję się ogrodem, kwiatami, przetworami, zimą dużo spaceruję podziwiając przyrodę, świat dzikich zwierząt, spotykam się z przyjaciółmi i ukochanymi wnukami.
Halina Zubrycka
