Naszym piórem: Historia łączy – dwa miasta Toruń i Lidzbark Welski

Znamy powiedzenie – „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”, ale moja droga prowadzi do Torunia. Dlaczego? Sentyment do Torunia rodził się przez wiele lat.

Ojciec, kiedy wyjeżdżał w sprawach zawodowych, często zabierał mnie w podróż pociągiem do Torunia. Jako mały chłopiec pamiętam z tego okresu „Legendę o flisaku, Legendę o baszcie, która górowała nad murami obronnymi miasta i Wisłą” i skąd wzięła się nazwa Toruń. Poznałem w tamtych latach – Ratusz Staromiejski, Krzywą Wieżę, mury obronne, no i oczywiście pomnik M. Kopernika. Pamiętam dobrze tramwaje na ul. Szerokiej i smakowite pierniki toruńskie. Łączy mnie przez wiele następnych lat dorastania wiele wspomnień.

Historycznie

W 1746 r. doszło do ogromnej tragedii w Lidzbarku. W wyniku pożaru spłonął w całości drewniany kościół pw. św. Wojciecha. Pozostały po nim zaledwie same fundamenty. Zniszczone zostało również niemalże całe miasto. Straszliwy kataklizm nie powstrzymał wiernych od działania. Postanowili oni wybudować nową, murowaną świątynię. Wysiłkiem wszystkich katolików już w 1752 r. kościół pw. św. Wojciecha został oddany do użytku.

Po pierwszym rozbiorze Polski – w 1772 r. Lidzbark został wcielony do Prus i w jego granicach był aż do 1920 r. Wyjątkiem były lata 1807 – 1815, gdy oba miasta wchodziły w skład Księstwa Warszawskiego.

Okres pod zaborem pruski odznaczał się masowym atakiem na wszystko co polskie lub z Polską związane – od nazw ulic, po oświatę i kulturę. W dziedzinie gospodarczej II połowa XIX w. charakteryzowała się szybkim rozwojem.

Okres międzywojenny

Losy naszych miast zmieniły się dopiero w 1920 r., roku powrotu naszych miast do Macierzy.

1 sierpnia 1919 r. Sejm Ustawodawczy w Warszawie zatwierdził ustawy dotyczące organizacji i zarządu byłej dzielnicy pruskiej. Utworzono województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu. W jego skład wszedł także Lidzbark i okolice. Zaczęto tworzyć Urząd Wojewódzki Pomorski, a 17 października 1919 r. pierwszym wojewodą został Stefan Łaszewski.

Po powrocie do Polski Lidzbark administracyjnie należał do powiatu brodnickiego. Gmina składała się z 6 wójtostw i 36 miejscowości. W 1921 r. Lidzbark zamieszkiwało 3325 osób, w tym: Polaków 3151, Niemców 114 i 60 Żydów.

Najwyższą władzą samorządową Lidzbarka była Rada Miejska. Jej organem wykonawczym był Zarząd Miasta (Magistrat), kierowany przez burmistrza posiadającego wiele kompetencji. W latach 1920-1939 funkcję burmistrza pełnili: Leon Pluciński, Ignacy Dziewierzyński, Stanisław Ozorowski, Józef Paschwe, Maksymilian Rochon, Sylwester Parzybok.

Możemy także mówić o ścisłych związkach miast w zakresie oświaty. Szkoły znajdujące się na terenie lidzbarskiej gminy, podlegały pod kontrolę inspektora w Brodnicy oraz kuratora w Toruniu. 26 sierpnia 1924 r. na podstawie rozporządzenia ministra WRiOP oraz kuratorium w Toruniu szkołę powszechną w Lidzbarku przekształcono na 7-klasową z dniem 1 września 1924 r., z następującymi przedmiotami: religia, j. polski, j. francuski, rachunki, przyroda, historia, rysunki, śpiew, gimnastyka, robótki ręczne. Do szkoły uczęszczało 453 uczniów.

Na terenie miasta działały także organizacje i stowarzyszenia społeczne, do których należały m.in.: Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, Klub sportowy, Związek Harcerstwa Polskiego, Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, Kurkowe Bractwo Strzeleckie, Towarzystwo Śpiewu św. Cecylii, Ochotnicza Straż Pożarna, Towarzystwo Powstańców i Wojaków.

Przedstawione fakty historyczne stanowią zaledwie niewielki fragment związków, jakie istniały na przestrzeni wieków między Lidzbarkiem a Toruniem. Są raczej zachętą do poszerzenia tych wiadomości i poznania współczesnego Lidzbarka.

O związkach Lidzbarka z Toruniem mogą świadczyć także archiwa toruńskie, w których to znajduje się wiele wiadomości z dziejów Lidzbarka, chociażby w Archiwum Państwowym w Toruniu, w Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej. Obecnie historyczne ślady powiązań Torunia z Lidzbarkiem stanowi Diecezja Toruńska, która wpisuje się w granice ziemi chełmińskiej i michałowskiej. Śladem nowych połączeń jest także Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy. Wiele związków z Toruniem ma Lidzbark przez młodzież studiującą na UMK. Jako ciekawostkę podam, że urodzony w Lidzbarku w 1936 r. Michał Rozwadowski był prorektorem UMK.

Myślę, że obecni włodarze Lidzbarka – Pan burmistrz Maciej Sitarek i jego zastępca Pan Janusz Bielecki godnie reprezentują nasze miasto i dbają o jego rozwój. Chętnie goszczą każdych przyjezdnych na terenie miasta i gminy. W pewnym stopniu realizują także zamierzenia burmistrza Parzyboka.

Ja osobiście też zapraszam mieszkańców Torunia do odwiedzin Lidzbarka, służąc pomocą w tym zakresie.

Jerzy Krukowski

Bibliografia:

1. Dzimira M. „Lidzbark Welski, dzieje miasta 1920-1933”, Lidzbark 2014.
2. Dzimira M. „Historia Lidzbarka 1301-2011. Tajemnice i ciekawostki”, Lidzbark 2012.
3. Dzimira M. „660-lecie kościoła świętego Wojciecha w Lidzbarku”, Lidzbark 2010.
4. Skibicki F. „Lidzbark naszych przodków”, Lidzbark 2014.
5. Rzeszutko E. i Z. „Lidzbark w obrazach historią i słowem lekko powiązanych”, Lidzbark 2016.
6. Biuletyn 2021, lidzbark.pl
7. pl